Loğusa Hatun: İstanbul–Beyoğlu Şişhane’de yatmaktadır. Lohusalara yol gösteren bir pir-i fâni olarak bilinmektedir. Burayı ziyaret edenler mum yakar, niyet taşı yapıştırırlar. Rivayet edildiğine göre, Asker olan bir kişi, hamile hanımını bir kulübeye bırakır. Allah’a emanet eder ve Allah rızası için savaşa gider. Döndüğünde eşini bıraktığı yerde bulamaz. Bir pir-i fâni zata sorar, o da bugünkü türbenin bulunduğu yeri gösterir. Asker baba buraya geldiğinde annenin öldüğünü yavrusunun ise hâlâ annesinin memesinden süt emdiğini görür. Eski Türk halk inanç sisteminde Umay Ana kültü, yavrular ve hamile annelere yardım eden bir dişi ruh olarak bilinir. Bir kısım araştırmacılar Fatma Ana kültü ile Umay Ana kültünü birbiriyle ilişkilendirirken; diğer bir kısım halk bilimcilere göre Fatma Ana kültü, Kıbela’nın devamıdır.
Kırmızı Ebe Türbesi: Ankara Kızılcahamam ilçesi Taşlıca köyündedir. Türbede Oruç Sultan Gazi’nin annesi yatmaktadır. Türbede yatan şahsı ve benzerlerini halk, Anadolu’nun Türk–İslâm yurdu oluşunun mimarları olarak görür. Ziyaretçiler burada ibadet etmektedirler. Rivayete göre Kırmızı Ebe, Alaaddin Keykubat’ın ordularını bir kova ayranla doyurmuş buna rağmen ikram edilen ayran bitmemiştir.
Ebe, Ebe Ana, Ebe Kadın halk inançlarımızda ebe kültünü oluşturmuştur. Birçok yerde bibi, hala veya teyze anlamına gelirken bazı yerlerde bibi, ebe anlamına gelmektedir. Güney Azerbaycan Türklerinde birçok Bibi Türbesi vardır. Anadolu da Kırmızı Ebe kerametinde olduğu gibi benzeri kerametler çok anlatılır. Bunların toplanıp yorumlanması, Anadolu insanının estetiğini ortaya koyacaktır. Anadolu uluları, fikirlerini sözlü ifade ile doğrudan telkin yaparak açıklamazlar. Onlar sergiledikleri hayat tarzı ile menkıbeleşen hayatlarında doğruluğu, dürüstlüğü, mertliği, paylaşımı, bereket fikrini, gözü tokluğu, sır saklamayı, tevazuu, merhameti vb. sergilerler. Bu arada Bursa ilimizde de Ebe Hatun Türbesi vardır. Bu türbenin etrafında da halk inançları yaşanmaktadır. Hoş Ebe ve Gebe Sarıkız Türbeleri Ankara Nallıhan’dadırlar.
Süt Evliyası: Sivas merkezde Şehitler caddesindedir. Süt Evliyası’nın çocuğunu emzirirken ölen şehit bir anne olduğuna inanılmaktadır. Sütü olmayan annelerin burayı ziyaret edip türbeye konulan suyu içmeleri hâlinde sütlerinin geleceğine inanılır. Anadolu’da süt inancı ile bağlantılı evliya çoktur. Bunlardan Van ilinin Çatak ilçesi Karağaz köyünde Süt Ziyareti vardır. Yine aynı ilin Dere köyünde de Süt Ziyareti vardır.
Süt Evliyalar Türbesi: Sivas Domurciardı mahallesindedir. Sütü olmayanların buradan bir miktar su içince sütlerinin artacağına inanılır. Süt Ocağı ise Sivas’ın Söğütçük köyündedir. Ocağa sütü ve çocuğu olmayanlar ziyarete gelir.
Kırklar Dağı: Sivas merkezde Tokus köyündedir. Kırk Horasan erinden birinin bu dağda yattığına inanılır. Merkez köyünde de bir Kırklar Tepesi vardır. Tepenin etrafındaki suyun şifalı olduğuna inanılır. Burada belirli bir günde ışık yandığına inanılır. Burayı ziyaret edenlerin dileklerinin gerçekleşeceğine inanılır. Halk inançlarında bazı yatırlardan mübarek gecelerde ışık yandığına dair yaygın bir kanaat vardır. Afyon Başmakçı ilçesindeki Sultan Abdurrahman Abdulkadir Geylani Hazretlerinin talebesidir. Horasan Eri olan Abdurrahman ve eşi Sultan aynı türbede yatmaktadırlar. Burası toplu kabir ziyaretleri ile ziyaret edilir. Burada Yasin ve diğer sureler okunarak dua edilir. Bu türbe, Horasan Erleri Türkistan’dan batıya, kuzey ve güney batıya, Kafkasya, Kırım, Anadolu ve Balkanlara Türk İslâm misyonunu taşırlarken er kişi ve kadın kişinin aynı davada bir arada olduklarını gösteren çok tipik bir örnektir.
Keziban Bacı Türbesi: Afyon ili Emirdağ ilçesi Başkonak köyündedir. Hiç evlenmemiş olan Keziban Bacı, hayatta iken bazı kerametler göstermiştir. Bu türbeyi daha ziyade çocuğu olmayanlar ve çocuğu yaşamayanlar ziyaret ederler. Çocuk erkek olunca ismini Tufan, kız olunca Keziban koyarlar. Bu uygulamadaki inancın derinliklerinde türbedeki zatın koruyucu gücünün bulunduğu inancı vardır. Bir çok ulu zata yaşamayan çocuk satılır ve böyle çocuklara kız olunca Satı erkek olunca da Satılmış ismini koyarlar.
Bacım Sultan Türbesi: Ankara’nın Nallıhan ilçesi Tekke köyündedir. Türbede Taptuk Emre’nin kızı Bacım Sultan, eşi ve çocukları vardır. Burayı genelde akıl hastaları ziyaret eder, adakta bulunulur.
Kurbanlar kesilir, namaz kılınır. Kesilen kurbanın eti çevrede dağıtılır. Türbenin yakınındaki hamurlu suda banyo yaparlar. Rivayete göre, Hamza Sultan’ın oğlu Hulf Sultan ile Tabduk Emre’nin Kızı Bacım Sultan sevdalanır ve evlendirilirler. Gelin Tekke köyüne gelince kaybolur. Tabduk Emre kızı için “O yerini buldu,” der ve bugünkü yatırın olduğu yeri gösterir. Birgün Bacım Sultan’ı Tabduk Emre yakınları ile ziyaret etmek ister. Erenler mevkiine geldiklerinde Bacım Sultan hamurlu elleri ile onları karşılar ve ellerinin hamurunu sıyırınca toprağa sürer ve oradan hamurlu su çıkar. Anadolu’nun Türkleşmesi tarihi anlatılırken Ahiyan-ı Rum, Abdalan-ı Rum gibi Bacıyan-ı Rum’unda rolleri anlatılmıştır. Konuyu ilk ele alan eser Ömer Lütfi Barkan’ın Kolonizatör Türk Dervişleri isimli eseri olmuştur. Bu konuda daha sonra Mikail Bayram’ın ve Nejat Birdoğan’ın da çalışmaları olmuştur. Bacım Sultan’ın; bu mücadelenin dışında olduğu söylenemez. Suyundan, içilerek ve yıkanılarak şifa umulan yatırlar olduğu gibi çamurundan şifa umulanlar da vardır. Kars’ın Akyaka ilçesindeki Çemlik köyünde, yılancık ve benzeri hastalıkların tedavisinde çamuru kullanırlar.
Üç Bacılar Türbesi: Bitlis merkezde Gökmeydan semtindedir. XV. yy.da II. Şerefhan’ın kız kardeşleri oldukları ifade edilmektedir. Dileklerin yerine getirilmeleri için genelde bayramlarda ziyaret edilir. Van’ın Erciş ilçesi Tekler köyündeki ziyaretin ismi ise Kavgalı iki Bacı veya Kavgalı Bacılar ziyaretidir. Aynı ilçenin Ziyaret köyünde
Bacı-kardaş ziyareti vardır. Bacı kelimesi genel anlamı ile kız kardeş veya kız kardeş yerine konulmuş bayan anlamına gelirken bu kelimenin Alevi Bektaşi İslâm Türk kesiminde özel anlamı vardır. Sıradan olmayan bu bacılığın bize göre derinliklerinde Bacıyan-ı Rum inancı vardır. Bitlis’deki Üç Bacılar Türbesi üç ulu kız kardeş anlamında olmalı.
Hacı Fatma Ana’nın Türbesi: Yozgat ili Çekerek ilçesi, Çeltek köyündedir. Burası hastalıkların şifası için ziyaret edilir. Muğla’da Sarı Ana Türbesi bu türden türbelerimizdendir.
Hayme Ana Türbesi: Kütahya Domaniç’in Çarşamba köyündedir. Türbede Osmangazi’nin ninesi Ertuğrul Gazi’nin annesi, Gündüz Alptekin’in eşi Hayme Ana yatmaktadır. Yatır, hayır dualarla anmak Kur’an-ı Kerim ve mevlit okumak için ziyaret edilir. Türbe civarında cirit oynanır, folklorik gösteriler yapılır, mehter takımı marşlar çalar, etli pilâv ikramı yapılır. Ölü için hayır işlemek halkımızın eski ve yaşayan inançlarında önemli bir yer tutar. İnsanlara olduğu gibi bitki ve hayvanlara da hayır işlenir. İnsanlar için ölü aşı verilirken, mezarlara, yolcuların içmeleri için testi ile su konulur. “Kurdun kuşun içmesi için” mezar taşlarına suluk da yapılır.
Fatma Ana Türbesi: Sivas ili Suşehri’ndedir. Sivas yatırları arasında Horasan Erenlerinden Köse Süleyman ile Osman Gazi’nin kardeşleri olan Fatma Ana, Şemsi Ana vardır. Bunlar Anadolu Bacıları, Bacıyan-ı Rumlar’dandır.
Sarı Ana Türbesi: Marmaris’teki Ballıcaların sefere çıkmadan ziyaret ettikleri bir yatırdır. Denizde dara düşenler “Yetiş Sarı Ana” diye ondan medet isterler. Nasihati üzerine kursağında haram lokma bulunanların sefere katılmamalarının hayrına inanılır.
Ana Hatun Türbesi: Erzurum’dadır. Burayı rüyasında görenler ve ona hürmet duyanlar, ziyaret ederler. Afyon’da ise Kadın Ana Türbesi vardır.
İsminde gelin olan ziyaretler ise çok kere taş kesilme motifi ile ilgilidir. Bir çok yerde Gelin Kayası, Gelin Alayı Kayaları vardır. Van’ın Erciş ilçesi Ernis köyündeki Gelin Alayı Ziyareti bunlardan birisidir. Yine aynı ilin Gürpınar ilçesi Değirmen köyünde Gelin Taşı vardır. Gelin – Güvey Kayaları ise Van’ın Derebey köyündedirler.
Kırmızı Ebe Türbesi: Ankara Kızılcahamam ilçesi Taşlıca köyündedir. Türbede Oruç Sultan Gazi’nin annesi yatmaktadır. Türbede yatan şahsı ve benzerlerini halk, Anadolu’nun Türk–İslâm yurdu oluşunun mimarları olarak görür. Ziyaretçiler burada ibadet etmektedirler. Rivayete göre Kırmızı Ebe, Alaaddin Keykubat’ın ordularını bir kova ayranla doyurmuş buna rağmen ikram edilen ayran bitmemiştir.
Ebe, Ebe Ana, Ebe Kadın halk inançlarımızda ebe kültünü oluşturmuştur. Birçok yerde bibi, hala veya teyze anlamına gelirken bazı yerlerde bibi, ebe anlamına gelmektedir. Güney Azerbaycan Türklerinde birçok Bibi Türbesi vardır. Anadolu da Kırmızı Ebe kerametinde olduğu gibi benzeri kerametler çok anlatılır. Bunların toplanıp yorumlanması, Anadolu insanının estetiğini ortaya koyacaktır. Anadolu uluları, fikirlerini sözlü ifade ile doğrudan telkin yaparak açıklamazlar. Onlar sergiledikleri hayat tarzı ile menkıbeleşen hayatlarında doğruluğu, dürüstlüğü, mertliği, paylaşımı, bereket fikrini, gözü tokluğu, sır saklamayı, tevazuu, merhameti vb. sergilerler. Bu arada Bursa ilimizde de Ebe Hatun Türbesi vardır. Bu türbenin etrafında da halk inançları yaşanmaktadır. Hoş Ebe ve Gebe Sarıkız Türbeleri Ankara Nallıhan’dadırlar.
Süt Evliyası: Sivas merkezde Şehitler caddesindedir. Süt Evliyası’nın çocuğunu emzirirken ölen şehit bir anne olduğuna inanılmaktadır. Sütü olmayan annelerin burayı ziyaret edip türbeye konulan suyu içmeleri hâlinde sütlerinin geleceğine inanılır. Anadolu’da süt inancı ile bağlantılı evliya çoktur. Bunlardan Van ilinin Çatak ilçesi Karağaz köyünde Süt Ziyareti vardır. Yine aynı ilin Dere köyünde de Süt Ziyareti vardır.
Süt Evliyalar Türbesi: Sivas Domurciardı mahallesindedir. Sütü olmayanların buradan bir miktar su içince sütlerinin artacağına inanılır. Süt Ocağı ise Sivas’ın Söğütçük köyündedir. Ocağa sütü ve çocuğu olmayanlar ziyarete gelir.
Kırklar Dağı: Sivas merkezde Tokus köyündedir. Kırk Horasan erinden birinin bu dağda yattığına inanılır. Merkez köyünde de bir Kırklar Tepesi vardır. Tepenin etrafındaki suyun şifalı olduğuna inanılır. Burada belirli bir günde ışık yandığına inanılır. Burayı ziyaret edenlerin dileklerinin gerçekleşeceğine inanılır. Halk inançlarında bazı yatırlardan mübarek gecelerde ışık yandığına dair yaygın bir kanaat vardır. Afyon Başmakçı ilçesindeki Sultan Abdurrahman Abdulkadir Geylani Hazretlerinin talebesidir. Horasan Eri olan Abdurrahman ve eşi Sultan aynı türbede yatmaktadırlar. Burası toplu kabir ziyaretleri ile ziyaret edilir. Burada Yasin ve diğer sureler okunarak dua edilir. Bu türbe, Horasan Erleri Türkistan’dan batıya, kuzey ve güney batıya, Kafkasya, Kırım, Anadolu ve Balkanlara Türk İslâm misyonunu taşırlarken er kişi ve kadın kişinin aynı davada bir arada olduklarını gösteren çok tipik bir örnektir.
Keziban Bacı Türbesi: Afyon ili Emirdağ ilçesi Başkonak köyündedir. Hiç evlenmemiş olan Keziban Bacı, hayatta iken bazı kerametler göstermiştir. Bu türbeyi daha ziyade çocuğu olmayanlar ve çocuğu yaşamayanlar ziyaret ederler. Çocuk erkek olunca ismini Tufan, kız olunca Keziban koyarlar. Bu uygulamadaki inancın derinliklerinde türbedeki zatın koruyucu gücünün bulunduğu inancı vardır. Bir çok ulu zata yaşamayan çocuk satılır ve böyle çocuklara kız olunca Satı erkek olunca da Satılmış ismini koyarlar.
Bacım Sultan Türbesi: Ankara’nın Nallıhan ilçesi Tekke köyündedir. Türbede Taptuk Emre’nin kızı Bacım Sultan, eşi ve çocukları vardır. Burayı genelde akıl hastaları ziyaret eder, adakta bulunulur.
Kurbanlar kesilir, namaz kılınır. Kesilen kurbanın eti çevrede dağıtılır. Türbenin yakınındaki hamurlu suda banyo yaparlar. Rivayete göre, Hamza Sultan’ın oğlu Hulf Sultan ile Tabduk Emre’nin Kızı Bacım Sultan sevdalanır ve evlendirilirler. Gelin Tekke köyüne gelince kaybolur. Tabduk Emre kızı için “O yerini buldu,” der ve bugünkü yatırın olduğu yeri gösterir. Birgün Bacım Sultan’ı Tabduk Emre yakınları ile ziyaret etmek ister. Erenler mevkiine geldiklerinde Bacım Sultan hamurlu elleri ile onları karşılar ve ellerinin hamurunu sıyırınca toprağa sürer ve oradan hamurlu su çıkar. Anadolu’nun Türkleşmesi tarihi anlatılırken Ahiyan-ı Rum, Abdalan-ı Rum gibi Bacıyan-ı Rum’unda rolleri anlatılmıştır. Konuyu ilk ele alan eser Ömer Lütfi Barkan’ın Kolonizatör Türk Dervişleri isimli eseri olmuştur. Bu konuda daha sonra Mikail Bayram’ın ve Nejat Birdoğan’ın da çalışmaları olmuştur. Bacım Sultan’ın; bu mücadelenin dışında olduğu söylenemez. Suyundan, içilerek ve yıkanılarak şifa umulan yatırlar olduğu gibi çamurundan şifa umulanlar da vardır. Kars’ın Akyaka ilçesindeki Çemlik köyünde, yılancık ve benzeri hastalıkların tedavisinde çamuru kullanırlar.
Üç Bacılar Türbesi: Bitlis merkezde Gökmeydan semtindedir. XV. yy.da II. Şerefhan’ın kız kardeşleri oldukları ifade edilmektedir. Dileklerin yerine getirilmeleri için genelde bayramlarda ziyaret edilir. Van’ın Erciş ilçesi Tekler köyündeki ziyaretin ismi ise Kavgalı iki Bacı veya Kavgalı Bacılar ziyaretidir. Aynı ilçenin Ziyaret köyünde
Bacı-kardaş ziyareti vardır. Bacı kelimesi genel anlamı ile kız kardeş veya kız kardeş yerine konulmuş bayan anlamına gelirken bu kelimenin Alevi Bektaşi İslâm Türk kesiminde özel anlamı vardır. Sıradan olmayan bu bacılığın bize göre derinliklerinde Bacıyan-ı Rum inancı vardır. Bitlis’deki Üç Bacılar Türbesi üç ulu kız kardeş anlamında olmalı.
Hacı Fatma Ana’nın Türbesi: Yozgat ili Çekerek ilçesi, Çeltek köyündedir. Burası hastalıkların şifası için ziyaret edilir. Muğla’da Sarı Ana Türbesi bu türden türbelerimizdendir.
Hayme Ana Türbesi: Kütahya Domaniç’in Çarşamba köyündedir. Türbede Osmangazi’nin ninesi Ertuğrul Gazi’nin annesi, Gündüz Alptekin’in eşi Hayme Ana yatmaktadır. Yatır, hayır dualarla anmak Kur’an-ı Kerim ve mevlit okumak için ziyaret edilir. Türbe civarında cirit oynanır, folklorik gösteriler yapılır, mehter takımı marşlar çalar, etli pilâv ikramı yapılır. Ölü için hayır işlemek halkımızın eski ve yaşayan inançlarında önemli bir yer tutar. İnsanlara olduğu gibi bitki ve hayvanlara da hayır işlenir. İnsanlar için ölü aşı verilirken, mezarlara, yolcuların içmeleri için testi ile su konulur. “Kurdun kuşun içmesi için” mezar taşlarına suluk da yapılır.
Fatma Ana Türbesi: Sivas ili Suşehri’ndedir. Sivas yatırları arasında Horasan Erenlerinden Köse Süleyman ile Osman Gazi’nin kardeşleri olan Fatma Ana, Şemsi Ana vardır. Bunlar Anadolu Bacıları, Bacıyan-ı Rumlar’dandır.
Sarı Ana Türbesi: Marmaris’teki Ballıcaların sefere çıkmadan ziyaret ettikleri bir yatırdır. Denizde dara düşenler “Yetiş Sarı Ana” diye ondan medet isterler. Nasihati üzerine kursağında haram lokma bulunanların sefere katılmamalarının hayrına inanılır.
Ana Hatun Türbesi: Erzurum’dadır. Burayı rüyasında görenler ve ona hürmet duyanlar, ziyaret ederler. Afyon’da ise Kadın Ana Türbesi vardır.
İsminde gelin olan ziyaretler ise çok kere taş kesilme motifi ile ilgilidir. Bir çok yerde Gelin Kayası, Gelin Alayı Kayaları vardır. Van’ın Erciş ilçesi Ernis köyündeki Gelin Alayı Ziyareti bunlardan birisidir. Yine aynı ilin Gürpınar ilçesi Değirmen köyünde Gelin Taşı vardır. Gelin – Güvey Kayaları ise Van’ın Derebey köyündedirler.
Kaynak:Yaşar KALAFAT
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder